امسال نهمین سال بزرگداشت این هفته با رویکرد «داوری و آینده نشر علمی» است.

هفتۀ داوری،(Peer Review Week ) یا به‌ اختصار PRW،  یک رویداد سالانۀ جهانی است که دانشگاهیان، ناشران مجلات، محققان و غیره برای بحث پیرامون فرآیند داوری مقالات و نوشته های علمی و گرامیداشت کار داوری به عنوان بخشی از مجموعه فعالیت های علمی گردهم می‌آیند. در ایران هنوز سازمان‌ها و مؤسسات علمی چندان با این رویداد آشنا نیستند و به ‌صورت جدی به فرایند گرامیداشت آن به عنوان یک رخداد علمی نپیوسته‌اند؛ به همین دلیل احتمالاً کمتر در مورد آن در ایران شنیده‌ایم یا مطلبی منتشرشده است.

 هفتۀ داوری (Peer Review Week) ، گرامیداشت یک رویداد ارتباطات علمی است که در ماه سپتامبر هرسال به ‌صورت آنلاین و آفلاین در قالب وبینار و از طریق رسانه‌های اجتماعی نظیر توییتر برگزار می‌شود. بیش از 35 سازمان شامل جوامع علمی، کتابخانه‌های دانشگاهی، ناشران، کارگزاران و سرمایه گزاران تاکنون در برنامه‌های این گرامیداشت شرکت کرده‌اند.

تاریخچۀ شکل‌گیری این رویداد به سال 2015 بازمی‌گردد که به شکل اتفاقی در ماه سپتامبر درنتیجۀ گردهم آیی سازمان‌هایی نظیر ORCID، Science Open، SenseAboutScience و وایلی ناشر (Wiley) پایه‌گذاری شد. از آن سال تاکنون هرسال در ماه سپتامبر این گرامیداشت با تمرکز بر یک حوزۀ موضوعی در فرآیند داوری ایجاد می‌شود. موضوع اصلی «هفتۀ داوری» از سال 2016 تاکنون به شرح ذیل است:

• 15تا 22 سپتامبر سال 2016: تشخیص در داوری “Recognizing Peer Review”
• 11 تا 17 سپتامبر سال 2017: شفافیت در داوری “Transparency in Peer Review”
• 10 تا 15 سپتامبر سال 2018: تنوع در داوری “Diversity in Peer Review”
• 16 تا 20 سپتامبر سال 2019 کیفیت در داوری “Qualityin Peer Review”
• 21 تا 26 سپتامبر سال 2020: اعتماد در داوری “Trust in Peer Review”
• 20 تا 24 سپتامبر سال 2021: هویت در داوری “Identity in Peer Review”
• 19 تا 23 سپتامبر سال 2022: سلامت پژوهش: جلب اعتماد به پژوهش و تقویت آن “Research Integrity: Creating and supporting trust in research”
• 25 تا 29 سپتامبر 2023: داوری و نقش آن در آینده نشر “Peer Review and the Future of Publishing”
• سپتامبر 2024 ، موضوع نوآوری و فناوری در بررسی همتایان است.

"هفته داوری"  در سال 2016 به موضوع تشخیص در داوری اختصاص داشت. طبق نظر سایت پابلونز ( Publons(  داوری نقش بسیار مهمی در پژوهش ایفا می‌کند زیرا به‌عنوان آخرین سنگر تشخیص علم صحیح و ارزشمند عمل می‌کند و داده‌های علمی نادرست را رد کرده و اطمینان حاصل می‌کند که تحقیقاتی عالی با پتانسیل ارتقای دانش بشری منتشر شود.

هفته داوری سال 2017 با موضوع شفافیت در داوری برگزار شد. یکی از نکات مهم تأکید شده در این دوره این بود که تحقیقات نشان می‌دهد که سوگیری در داوری (bias) از جمله عوامل تضعیف کننده داوری است و این امر باید جدی گرفته شود

در سال 2018، تنوع در داوری با این هدف عنوان شد که نشان دهد موضوعات و چالش‌های وسیع و متنوعی در این حیطه قرار دارد. این تنوع از ملیت، جنسیت، زبان نویسندگان تا مسائل متنوع و مؤثر در داوری را شامل می‌شود. به عقیدۀ سردبیر یکی از مجلات، حفظ مجموعه متنوعی از داوران هم امری مهم است.

سوژۀ سال 2019 به موضوع کیفیت در داوری اختصاص یافت و همان‌طور که از نام آن مشخص است، شاید به‌طور قاطع بتوانیم بگوییم یکی از وجوه اساسی فرآیند داوری کیفیت داوری است. داوران همانند سایر افراد و پژوهشگران خالی از خطا و اشتباه نیستند ولی ازآنجایی ‌که متخصص یک حوزۀ موضوعی هستند، انتظار بر این است که نهایت تلاش خویش را برای ارزیابی همه‌جانبۀ یک پژوهش به‌کارگیرند تا اثری باکیفیت درنتیجۀ خروجی چرخۀ پژوهش به دست مخاطبان برسد.

در سال 2020 موضوع اعتماد در داوری مطرح شد. برای محققان و به‌طورکلی عموم مردم مهم است که بدانند آثاری که به نتایج آن‌ها اعتماد و تکیه می‌کنند، به‌درستی آزمون و ارزیابی شده است.

سال (2021) هویت‌های مختلف در داوری بحث و بررسی شد. طبق گفتۀ یکی از پژوهشگران در سایت اصلی «هفتۀ داوری» https://peerreviewweek.wordpress.com      فرایند داوری به مثابه یک اکوسیستم، ذینفعان فراوانی دارد که آگاهی از چگونگی تأثیر هر یک از این ذینفعان در شکل گیری فرایند داوری به ما کمک می‌کند تا حضور، همزیستی و برهمکنش عناصر مختلفی از جنس تجربه، دانش و مهارت و نقش هر یک را در فضای نشریات علمی و تکوین یک نشریه علمی درک کنیم. به این ترتیب وقتی هر یک از ما در مقام یک نویسنده، سردبیر، داور و مانند آن خودمان را جزئی از این پیوستار بدانیم عملکرد بهتری از خودمان بر جای خواهیم گذاشت.

سال (2022) طبق روال سال های گذشته، با گردهم آیی سازمان ها و مؤسسات ذیربط و عضو هفتۀ داوری با محوریت موضوعی « سلامت پژوهش: جلب اعتماد به پژوهش و تقویت آن»، بعدی دیگر از اهمیت فرآیند داوری مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به اهمیت موضوع سلامت پژوهش و حساس بودن و از طرفی داغ بودن این موضوع در جوامع آکادمیک این موضوع با رأی مثبت اعضا انتخاب شد. بررسی و صحبت پیرامون این موضوع نه تنها به حفظ سلامت پژوهش کمک کند بلکه منجر به تقویت همه جانبۀ آن در یکپارچگی تحقیقات علمی می شود.

به نقل از ادیت اج )editage( پس از چالش و بحث در خصوص موضوع امسال در نهایت موضوع «داوری و نقش آن در آینده نشر» با رأی آزاد جامعۀ علمی برای سال 2023برگزیده شد و چه چیزی بهتر از این راه را برای بحث پیرامون شکل دهی داوری در انتشارات علمی هموار می کند. انتشارات علمی در دوره‌ای از تغییرات سریع و تحول‌آفرین است که توسط سیاست‌ ها، مدل‌های جدید کسب‌وکار و فن‌آوری‌های جدید و غیره تغذیه می‌شوند؛ در این میان بحث دسترسی آزاد به تحقیقات علمی توسط سازمان ها نیز مطرح می شود. از سوی دیگر با توجه به ظهور و گسترش ابزارهای پردازش زبان طبیعی و انفجار اطلاعات غیر مقاله ای مانند داده ها، روش ها و غیره که در قالب اسناد علمی منتشر می شوند کار قضاوت را برای داوران سخت گردانیده و نیازمند رفع چالش ها و بررسی مسائلی از این دست هستند. بنابراین « داوری و نقش آن در آینده نشر» موضوع بسیار حائز اهمیتی در حال حاضر به حساب می آید.

این ترکیب از موضوعات مهم و متنوع مرتبط با داوری آثار علمی حاکی از آن است که یک داوری خوب، قضاوت و ارزیابی همه‌جانبه‌ای است که با داشتن کیفیت بالا اعتماد مخاطب را به یک اثر علمی جلب کند و نفوذ اجتماعی علم را توسعه می‌دهد. به همین دلیل است که عمدۀ پژوهشگران و نویسندگان خبره هنگامی‌که قصد پژوهش و نگارش دارند به مقالاتی رجوع می‌کنند که در مجلات مهم و معتبر منتشرشده‌اند، زیرا پیش‌فرض ذهنی آنان این است که مقالات منتشر شده در چنین مجلاتی فرآیند داوری را به‌درستی طی کرده‌اند و فقط پژوهش‌هایی با اطلاعات موثق، به‌روز و درست را منتشر می‌کنند. پیرامون مسئلۀ داوری بسیار می‌توان صحبت کرد و چه‌بسا پژوهش‌هایی انجام داد که ابعاد بیشتری از این مسئله را روشن سازد. پایگاه «سمیم نور» امیدوار است که با گشایش این پنجره کوچک به روی این موضوع مهم، توجه بیشتری را به موضوع داوری آثار علمی در جامعه علمی فارسی زبان جلب کند. امیدواریم صاحب‌نظران و محققان فارسی زبان توجه بیشتری به ابعاد و اهمیت این مرحلۀ مهم از چرخۀ پیدایش یک اثر علمی نشان دهند  و آثار بیشتری در این زمینه منتشر شود.

 

در نگارش این مطلب از منابع زیر استفاده شد:

1. https://peerreviewweek.wordpress.com/
2. https://www.enago.com/academy/peer-review-week-2016-recognition-review/
3. https://www.enago.com/academy/join-enago-in-celebrating-peer-review-week-2020/
4. https://www.enago.com/academy/peer-review-week-2021-with-enago/
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Peer_Review_Week
6. https://www.editage.com/info/peer-review-week-2021-editage/?utm_source=adwords&utm_medium=ppc&utm_term=&keyword=&utm_campaign=RBSP_DSA&gclid=EAIaIQobChMIlM334J3I8wIVxYXVCh1SuQNTEAAYASAAEgJelvD_BwE
7. https://www.editage.com/insights/are-you-ready-to-find-out-the-theme-of-this-years-peer-review-week?refer-type=article
8. https://www.editage.com/insights/peer-review-week-2023-theme-unveiled?refer=scroll-to-1-article&refer-type=article
9. https://www.sspnet.org/community/news/peer-review-week-2023-explores-peer-review-and-the-future-of-publishing/